Als we ervan uit zouden mogen gaan dat ook 600-500 jaar voor de westerse jaartelling in India het "lichtjesfeest" (diwáli) gevierd werd ergens in oktober — in 2019 op 27 oktober — en daar zijn we helemaal niet zeker van, dan zien we toch dat er in een aantal vroege boeddhistische Leerredes (sutta, resp. sutra) sprake is van zowel de vierde maand die Káttika wordt genoemd, als van de vollemaandag in Káttika die Komudī heet. Een van die bronnen komt voor in de Pāli Middellange Predikingen ([PTS] MN 118).
De veronderstelling dat Komudī in oktober-november valt wordt bijgetreden door deskundigen op het gebied van maankalenders berekenen. Tussen 23 oktober en 21 november 2019 viert de hindugemeenschap van India Kártika (resp. Komudī) zoals het in het Sanskriet heet. Voor hen is dit een belangrijke dag omdat hier, op deze Komudīdag, zowel de hindugoden Shiva als Vishnu extra verering krijgen.

In 2018 was Káttika / Kártika resp. Komudā de aanleiding voor zo'n 10.000 dalit om in de stad Kanpur toevlucht tot het boeddhisme te nemen. Uiteraard vierden zij niet de dag als een die gewijd is aan het hinduïsme, maar ze stelden deze toevluchtname in het licht van een herdenking van Rávana, een legendarische god-koning van Sri Lanka die gastheer was van onze historische Boeddha toen hij het eiland bezocht. Er zal zowel Wahrheit als Dichtung in dit verhaal zitten, iets waar op historisch verifieerbare feiten gespitste academici rode vlekken van in de nek krijgen.

Deskundigerds doen graag uit de hoogte, om dan neer te kunnen kijken: niets in de boeddhistische geschriften is historisch bewijsbaar, zeggen ze dan. Maar wie aan close reading doet vindt de geografische en andere aanduidingen die niet anders geïnterpreteerd kunnen worden dan als ooggetuige-verslagen.
Bovengenoemde Middellange Leerrede over het ontstaan van Wijsheid (sati) als gevolg van Beheersing (ana) van de adem (pāna) bewijst dat er wel degelijk historisch materiaal is.
Zo komen er meer data voor in die Leerredes, maar ze opsporen is een titanen-arbeid, tenzij we er als vanzelf op stuiten omdat een of andere prof met zijn getoeter behulpzaam is geweest. Kwestie van negativiteit op z'n kop draaien.

Wat zeker historisch verifieerbaar is, is dat Kanpur het meditatiecentrum "Dhamma Kalyána" kent, een theravāda-centrum waar de meditatietechniek vipassaná wordt onderwezen (niet het bovengenoemde ana-pana). Zie foto.
Verfrissend is dat de leiding van dit centrum een expliciete waarschuwing doet uitgaan, iets wat de westerse wereld zich ter harte zou moeten nemen: "Mensen met ernstige mentale storingen zijn van tijd tot tijd naar vipassaná-cursussen gekomen in de onrealistische verwachting dat de techniek hun mentale problemen zal verlichten of verhelpen. ... Hoewel vipassaná-meditatie de meeste mensen goed doet is het geen vervanging voor medische of psychiatrische behandeling, en we bevelen het mensen met serieuze psychiatrische problemen niet aan."
Mag aan toegevoegd worden dat de vipassaná-techniek zelfs een behoorlijke talige vaardigheid en dus een redelijk scherp en snel intellect vergt.

Eigenlijk is een deel van de psy-wereld er inmiddels ook wel achter, dat "mindfulness", zoals het is gaan heten geen Haarlemmer Olie is, geen geneesmiddel voor alle voorbijgaande klachten die een mens maar kan hebben. Masoumeh Sara Rahmani, dus, gezien de naam, niet van "binnenuit" sprekend, citeert op 7 juni 2019 een clubje dat schrijft in "Perspectives on Psychological Science" met "Misinformation and poor methodology associated with past studies of mindfulness may lead public consumers to be harmed, misled, and disappointed." (https://uk.news.yahoo.com/problem-mindfulness-082121070.html)
Zo is 't maar net, of psychologie nu een echte academische studie met echte erkenning is of nog steeds niet.