Bovenredelijke Dharma
"Kun je de verheven wil (adhisthāna) sterker maken,
dan kun je altijd de bovenredelijke Dharma beoefenen."
"Beoefen je altijd de bovenredelijke Dharma,
dan kun je het Grote Voertuig realiseren."
In deze twee korte verzen wordt verwezen naar twee begrippen die kenmerkend zijn voor de Mahāyāna: de bovenredelijke Dharma, en het Grote Voertuig. Over dat laatste begrip meer in de rechterkolom.
De Lalita-vistāra, een van de bundels die het levensverhaal van Sakyamuni Boeddha bevatten, herhaalt deze door Boeddha gesproken woorden:
"[Mijn Dharma] is moeilijk te zien, moeilijk te begrijpen ... Het ontsnapt aan de onderzoekende geest en is voorbij de rede. .... Het werd niet [door een leraar aan mij] gecommuniceerd, en het kān niet gecommuniceerd worden. Het is volledig voorbij de zes zintuigen; het is niet onderhevig aan regels, het is niet te specificeren, het is onuitsprekelijk."
Het zal deze passage, een van de basisteksen, zijn geweest die beoefenaren van de mahāyāna heeft gebracht tot het formuleren - toch maar formuleren, want hoe moet je het anders overbrengen! - van de lokòttara dharma, de bovenredelijke Dharma.(1)
Wat de Avatāmsaka daaronder verstaat wordt vooral in het voorlaatste boek duidelijk, maar gezegd kan worden dat de Geïnspireerden, de 'auteurs', van deze Soetra ongeveer dezelfde leefruimte moeten hebben gedeeld met een late traditie van het Kleine Voertuig, de Lokòttara-vādin. Duizenden van hen, zegt de pelgrim-monnik Xuanzang in zijn reisverslag, leefden in tientallen kloosters doorheen de Bamiyan-vlakte, in het huidige Afghanistan, en wel vanaf ca de tweede eeuw.
Wat er van hen bekend is geworden, is niet veel, en werd opgetekend door de chroniqueurs Vasu-mitra en Vinīta-deva.
Naar de mening van deze chroniqueurs stelden de Lokòttara-vādin dat de 'wereldse dharmas' (laukika dharma) de liefde niet waard zijn, om het zo te zeggen (viparyaya), maar de 'bovenredelijke' (lokòttara dharma) wel -- een andere manier om te spreken over de samvriti (wereldse), respectievelijk de param-artha (absolute) waarheid(2).
Ze bevestigden dat alle Boeddhas bovenwerelds zijn, dus niet op aarde rondgaan. Deze stroming heeft dan inmiddels al van andere voor-Mahāyāna-stromingen de notie overgenomen dat er ontelbare Boeddhas tegelijkertijd zijn, doorheen ontelbare werelden - zoals ook de Avatámsaka aangeeft.
Of de Lokòttara-vādin de Boeddhas enigerlei mentale substantie gaven, of hen, als in de Avatámsaka, in hun meditatie opriepen, is niet bekend. In ieder geval stelden zij dat Boeddha's lichaam onmetelijk is, hetgeen fysiek gedemonstreerd werd in de twee enorm grote Boeddhabeelden in genoemde Bamiyan-vlakte.
Die niet te meten oneindigheid van Boeddha's lichaam wordt keer op keer herhaald doorheen de Avatámsaka Soetra.
De theoretische aspecten van de Lokòttara-vāda-leer zijn eigenlijk niet bekend. Ze beschrijven Boeddha - wat en hoe hij is en wat hij vermag, en ze beschrijven de Bodhisattvas - hoe deze zijn, wat ze kunnen en hoe ze functioneren.
Er is toch één ding dat de lezer van de Avatámsaka in die paar woorden over de Lokòttara-vāda zal opvallen, en dat is dat volgens hen "Boeddhas nooit, nimmer, een woord spreken, maar dat de wezens - die geloven dat ze spreken, - niettemin dansen van vreugde" [bij het aanhoren van wat niet gesproken, maar wel overgedragen is].
Deze woordloze Dharma is de bovenredelijke Dharma. De Pāli-traditie spreekt er over, de Lalita-vistāra spreekt er over, de Lokòttara-vādin spreken er over, de Avatámsaka Soetra spreekt er over, en Bodhidharma sprak er over.
(1) Lokòttara Hier is bewust gekozen voor 'bovenredelijk' in plaats van 'bovenwerelds'.
Een chinees filosoof als Wang Bi (226-249) sprak over de yi wang yan, het bereiken van de betekenis en het loslaten van de woorden. Of de vertaler die deze Khotan-versie van de Avatámsaka Soetra overzette naar het chinees daaraan gedacht heeft, is niet zeker, of niet duidelijk. In ieder geval was het concept niet onbekend in China.
Uttara (spreek: óettara) geeft een beweging aan : zich verwijderen van, uitstijgen boven. Het verkeersbord 'alle richtingen' heet in het Maleis uttara.
(2) "Absoluut" is slechts een van de vertalingen van "artha". In het klassieke Sanskriet wordt (absoluut/)artha eerder gegeven als "betekenis", en "betekenis" op zichzelf kent door nog een aantal andere termen: dīpaka (van licht ergens op doen schijnen), kāvya (uiteengezet), rūpaka (fysiek aanwijsbaar), en vācya (wat woordelijk duidelijk wordt gemaakt).
Naar de tweede kolom
|
|
De twee bovenste, in de linkerkolom gegeven verzen spreken over het Grote Voertuig. Er zijn drie andere plaatsen waar de term ter sprake komt, eenmaal wanneer gesproken wordt over de Toehoorders (śrāvaka) en Zelf-Verlichtten (Pratyeka-Boeddha), eenmaal wanneer de term Groot Voertuig zelf ter sprake komt, en eenmaal wanneer er gesproken wordt over de Drie Voertuigen(1), als volgt :
1/ "Soms tonen ze [de Bodhisattvas] het pad van de Toehoorders of Zelf-Verlichtten;
soms tonen de de universele verfraaiingen van Volmaakt Boeddhaschap:
Zo leggen ze de Leer van de Drie Voertuigen open, ..."
2/ "Sommigen gebruiken de leer over de Vrijheid van het Grote Voertuig,
...
Allen gebruiken vlotte en vaardige middelen om hen [de wezens] tevreden te stellen."
3/ "Temidden van alle wezens op de wereld
zijn er weinigen die de weg van de Toehoorders kiezen;
Zij die de weg van de Zelf-Verlichtten kiezen zijn nog geringer in aantal,
en zij die zich het Grote Voertuig ten doel stellen, die zijn heel moeilijk te vinden."
Bij citaat 2/
Tegen de tijd dat deze realisering er is, is de beoefenaar stevig gevestigd in samādhi waarin hij of zij alle Boeddhas in visualisering om zich heen heeft verzameld, en zo beschermd stap voor stap de weg van de Bodhisattva begaat, in meditatie. In die meditatie worden alle dingen mogelijk die men zich op het pad naar Boeddhaschap zou kunnen wensen, vooral het naar bevrijding (nirvana, maar vooral bodhi - zie pagina 1) brengen van alle wezens.
Al bij de bespreking van eerdere boeken werd opgemerkt dat wanneer je de geest maar ferm gericht houdt op dat ene doel, dat doel op den duur ook gehaald zal worden.
De meditator die alle persoonlijke en altruïstische idealen voor ogen haalt die er maar gegeven zijn, zal in dit en in volgende levens ook steeds meer waar kunnen maken.
Bij citaat 3/
Dit citaat, dat aan het eind van boek twaalf staat, is een parafrase op een gezegde uit de vroegere Pali-traditie, met dat verschil dat in die Pali-bron in plaats van de term 'het Grote Voertuig' het woord 'Arhatschap' staat. Zie voor Arhat boek elf en deze pagina.
De term Groot Voertuig wordt hier niet expliciet als superieur gesteld aan de paden van de Toehoorders (Klein Voertuig) en Zelf-Verlichtten (beide Voertuigen), maar het komt er wel op neer. Vooral in citaat 2/ zien we dat de middelen gebruiken van het Toehoorders- of Kleine Voertuig eigenlijk maar upāya is, een geschikt, maar geen ultiem middel.
Er is, vooral in de Sraddhotpāda shastra, een uiteenzetting gegeven die inhoudt dat het woord Mahā, als in Mahāyana, staat voor een bepaald leerpad, en niet in contrast gesteld moet worden met de term Hinayana. Doorheen nagenoeg alle Mahāyana-werken wordt echter volstrekt duidelijk gemaakt dat de leermethoden hierin opgenomen wel degelijk diepgaander zijn dan die van het vroege Boeddhisme - dat we nu niet meer met Hinayana aanduiden omdat hina een nogal neerbuigende betekenis heeft - maar met Pali-Boeddhisme, zuidelijk Boeddhisme, of Theravada - de Leer van de Ouderen. Dat Pali-Boeddhisme is echter steeds een van de bases gebleven van de Mahāyana-leer. Het is een noodzakelijk ingrediënt. In de loop van de eeuwen werd het wel bekritiseerd; er zijn vooral Mahāyana-leerstukken gekomen die een voortzetting op dat pad zijn, maar geen drastisch afwijzen of totaal wijzigen ervan.
|
