DE BLOEMENKRANS SOETRA

In het tweede vers wordt gezegd dat de afwezigheid van inherente aard in de wezens Boeddha is.

Boeddhisme zegt dat het wezen en de dingen geen eeuwige, onveranderlijke, vaste kern hebben.
Om dat uit te leggen wordt vaak de vergelijking gemaakt met de holle plataan, met de holle bananenplant of met de holle palmboom. Wij, in deze streken, zouden kunnen kijken naar de holle oude wilg — die holte zeggen we dan, staat voor de afwezigheid van die kern, die ens.
Dat wat die boom voedt, de levenssappen, vindt zijn weg van de voet van zo'n boom tot aan de bovenste top niet via de kern, maar loopt via het omhulsel van die lege kern.
In die levenssappen vinden we ook niets dat we zouden kunnen aanwijzen als de "levenssapheid" die er altijd onveranderlijk is; en de sapdruppel, als samenstel van een aantal materiële bestanddelen, gaat niet van beneden naar boven, om dan weer op de grond te vallen en het voedende werk opnieuw aan te vangen. Zodra de levenssappen boven in de boom zijn aangekomen, zijn ze getransformeerd tot iets anders.
Hetzelfde kan gezegd worden over de bast. Daarin vinden we geen onveranderende, altijd aanwezige, durende "bastheid". De bast groeit, moleculen komen en gaan, er komen meer twijgen en takken, meer bladeren; er vallen takken af, stukken bast worden afgeknaagd door de schapen. Uiteindelijk is er zowel in de levenssappen, als in de bast — en in alle andere fenomenen in de wereld — niets anders waar te nemen, of liever, te weten, dan een voortdurend komen en gaan van niet meer waar te nemen, niet-materiële deeltjes energie. En ook daar kunnen we niet spreken van een "minieme niet-materiële energiedeeltjes-heid".
Dat noemen we in het Boeddhisme "ledigheid van inherente aard", en zelfs "het zonder beelden zijn"; er is geen kern, geen zelf, geen ziel waarvan je als het ware een fotootje kunt nemen om die op je nachtkastje te zetten om er voor het slapen gaan naar te kijken en te zeggen, dat is mijn kern, mijn ziel, mijn zelf.
Er is niet zoiets, zei Boeddha, waarvan ik kan zeggen, "dat ben ik, dat behoort mij toe, dat is mijn."

Dit is een wat moderne formulering van een oud Boeddhistisch principe. Oorspronkelijk was deze uiteenzetting over de tweevoudige ledigheid, of het tweevoudige niet-zelf ook een kritiek op het op de veda gebaseerde Sámkhya-systeem dat stelde dat in de vier grote elementen van aarde, water, vuur en lucht een karakteristiek (pradhāna) te vinden zou zijn.

Het tweede vers, dus,

"... De ledigheid van de inherente aard is Boeddha;
Het valt niet met het denken vast te stellen. ..."

De passage wordt voorafgegaan door een vers waarin gezegd wordt dat wanneer je Boeddha ziet "als de Redder van de Wereld" (in een min of meer zintuiglijk waarneembare gedaante), "je slechts een verschijningsvorm vastgrijpt | en je het web van onwetendheid en verwarring alleen maar groter maakt."
Met name in de Lankāvatāra Soetra wordt veel gesproken over onwetendheid; daar wordt duidelijk gemaakt dat onwetendheid māyā is, het kwade.

Deze wetenschap wordt in de vierde cluster verzen nog eens impliciet herhaald: "In het verleden onderging ik leed | omdat ik Boeddha niet zag" [naar zijn ware aard die leeg van essentie is, en illusoir].

In de derde en zesde cluster komt de naam Vairocana voor als het absolute aspect van Boeddha, de oervorm van alle Boeddhas:

"Wetend dat alle dingen
geen eigen inherente aard hebben,
de dingen op deze manier ziend
zie je Vairocana.⁽⁵⁾"

De vijfde cluster heeft deze regels:

"Als je het zien ziet dat de wereld ziet
dan is dat zien een werelds fenomeen;
in werkelijkheid zijn ze gelijk, niet verschillend:
dit wordt waar inzicht genoemd."

Deze regels geven de tweedeling aan die we kunnen ervaren wanneer we "op de mat" zitten en ons tegelijkertijd gewaar zijn van het feit dát we zien terwijl we naar de dingen in de wereld kijken — of die dingen nu gedachten of beelden zijn. Dit is een tweedeling die op dat moment eigenlijk niet gewenst is, binnen de context van de Avatámsaka-meditatie. De negende cluster verzen spreekt dan ook over dualisme en de afwezigheid van dualisme, en doet dat op een manier die van Nāgārjuna , de 1e/2e-eeuwse monnik-geleerde, had kunnen stammen:

"Hierin [in Boeddha's licht = wijsheid] is geen dualisme,
noch is er het ene; ..."

Deze regels verwerpen tegelijkertijd de samengestelde wereld als ultieme werkelijkheid, èn de notie dat er iets "Eéns" zou kunnen zijn, een Schepper of "de grote Jat" zoals het Jodendom dat noemt.

De achtste cluster heeft het over het zonder beelden of kenmerken (nimitta) zijn, een van de drie concepten die binnen het mahāyāna-Boeddhisme altijd samen worden genoemd. Het zijn: "het zonder beelden zijn" (a<>nimitta)⁽⁶⁾, het zonder wensen zijn (apranibita)⁽⁶⁾, en het ledig (śunyatā) zijn. Deze set van drie begrippen vinden we al in de Pāli-canon, en ook in de Abhidharmakóśa van de niet meer bestaande Sarvasti-vāda-traditie.

De latere Vajara-yāna breidt dat uit naar vier en noemt ze "vier deuren naar bevrijding":(realisering van) ledigheid, zonder beelden zijn, zonder wensen zijn, en (het besef van) het niet-samengestelde (a-samskrta)⁽⁷⁾.
Het zonder beelden zijn is binnen de praktijk van het visualiseren niet denkbaar. Wat er mee bedoeld wordt is het besef van kernloosheid van de dingen. Gaan we ervan uit dat alle dingen uiteindelijk ledig van essentie, dus illusoir zijn, dan hebben ze ook geen uiteindelijk "beeld", geen "gestalte". Alleen dat wat de essentie van de dingen is zou als "beeld" of "kenmerk" aangeduid kunnen worden, maar dat is een postulaat dat het Boeddhisme verwerpt.
Die ledigheid, kernloosheid, is Boeddha - zegt het tweede, bovengegeven citaat.

Noten:
(1) Zie voor de mándala aan landen boek 2
(2) Zie voor de aanvangstrainingen de samenvatting in boek 12
(3) Verlichtende daden. Hier moet bodhi of een samenstelling daarvan hebben gestaan. Zie de voetnoot bij boek 12
(4) Zie voor 'het vaste voornemen' de bijlage bij boek 3, en ook het komende boek 17.
(5) Zie voor de uitspraakregel van Vairocana boek 1
(6) Zie voor zonder beelden zijn, en voor wensloosheid ook boek 11.
In feite is deze opsomming van "wensloosheid" en de rest een parafraseren op een Leerrede die Boeddha ooit uitsprak ten overstaan van zijn latere meest belangrijke supporter Anatha-pindaka. En de Leerrede tot Anathapindaka ging over het onderwerp Schepping en de onmogelijkheid dat een Schepper, bijvoorbeeld de god Ishvara uit de aan het hinduïsme ten grondslag liggende vedische systeem er een verlangen op na zou kunnen houden, en dat zo'n verlangen zou kunnen leiden tot het scheppen van dingen en fenomenen, zoals een kind in zijn verveling poppetjes boetseren kan.
(7) Het voorzetsel a is in principe ontkennend, maar het kan ook staan voor "bij benadering", "afwezigheid", "niet gelijk aan iets anders", "reductie", "verkeerd", "duisternis" (van geest), en "het tegengestelde resp. de ontkenning". In die betekenis staat binnen de boeddhistische leer, maar ook binnen het hinduïsme (Skr.:) a-samskrta voor afwezigheid van wat maar samengesteld of gemaakt (√kr of √kar) genoemd zou kunnen worden.