Uit het archief van www.buddha-dharma.nl
Cakra-samvāra en Aksóbhya BoeddhaOp 16 juli 2005 voerden de monniken in Bhutan de overlijdensrituelen uit ter nagedachtenis aan de 69ste [d]Jé Khènpo, een van de vorige hoofden van de monniksgemeenschap. (Khènpo is de titel van een afgestudeerde aan een monniksuniversiteit; Je is een titel.) Onderdeel van die rituelen vormde de cakra samvāra (spreek; ongev.: tsjàkra samvaara), terwijl speciale nadruk werd gelegd op de leer rond Aksóbhya Boeddha.(1)In oostelijke richting voerden monniken de cakra samvāra-ceremonie uit, in westelijke richting de guru poedja, in noordelijke richting een ceremonie met als centrale Boeddha Aksóbhya, en in zuidelijke een ritueel ter ere van Tsjènreezig (schrijf: Chenrezig), of Avalokiteshvara (uitspraak) die in het exoterische boeddhisme een Grote Bodhisattva is, maar in het esoterische een Boeddha. Cakra samvāraIn het Pāli, de taal van het Kleine Voertuig of theravāda, is een tsjàkka (schrijf: cakka) onderandere "iets dat (voortdurend) voortdraait". In Pāli en het Hybrid Sanskriet van het mahāyāna staat cakka, resp. cakra voor "wiel", en in de vedische betekenis meer bepaald voor het wiel aan de wagen waar God Zon op rijdt.Het esoterische boeddhisme kent de cakras voornamelijk als van laag naar hoog gaande energiecentra in het lichaam. Behalve dat samvāra in het esoterische boeddhisme een boeddha-gelijke godheid is (en godheid wordt buiten de Himalaya- en japanse esoterie pertinent van de hand gewezen), is de letterlijke betekenis van samvāra in het Sanskriet onderandere "terughouden", "stoppen", "iets sluiten", "iets terugduwen", het dichthouden van de keel opdat geen geluid meer naar buiten komt. Het Himalaya-boeddhisme geeft er onderandere ook de betekenis van "verplichting" of "gelofte" aan. Binnen de exoterische boeddhistische context wordt samvāra vertaald met terughouden of zelfbeheersing, of ook wel met sīla, moraliteit in boeddhistische zin. Binnen het jaïnisme, dat ouder is dan het boeddhisme, staat het voor het buiten houden van de externe wereld, resp. voor het voorkomen dat nieuw karma, of karmische materie, de ziel binnendringt. Het jaïnisme, dat het concept ziel aanvaardt, spreekt ook over het 'afwerpen' van karma, en gebruikt daarbij het woord samvāra. De in Bhutan uitgevoerde cakra samvāra-ceremonie, zo mogen we concluderen, was het finale stilleggen van de levensenergie van de overledene. Dat finale stilleggen houdt in dat de overleden Je Khenpo het rijk der Boeddhas is ingegaan. Omdat op die dag de pūja (ceremoniële offering) voor Aksóbhya Boeddha werd gehouden - niet in het oosten, maar in het noorden, waarschijnlijk in navolging van in Nepal voorkomende opvattingen - mogen we concluderen dat hier gestreefd werd naar het ingaan in het zuivere land van Aksóbhya Boeddha. De Cakrasamvāra-tantras, zo mogen we de overleden Lama Anagárika Góvinda citeren, dienen er toe "de geest van het Heldere Licht te ontvouwen en ontvouwd te houden." (Een anagárika is iemand die leeft tussen het burgerbestaan en monniksschap in: wel thuisloos, maar geen monniksregels.) Het is met name de mahāmūdra-school binnen zowel het nyingmapa- als het kàgyupa-, beiden en vigeur in Bhutan, die streeft naar die geestestoestand van "Helder Licht". Aksóbhya BoeddhaAksóbhya Boeddha is een van de vijf dhyāni-Boeddhas (spreek: djaani), of Wijsheids-Boeddhas uit de Vadjra-dhaatoe (schrijf: Vajradhātu), het rijk, of de sfeer, of het element van de donderkeil waarmee onwetendheid te gronde wordt gericht. Het concept stamt waarschijnlijk uit Nepal.De vijf dhyāni-Boeddhas zijn Vairocana, de centrale Boeddha, met om zich heen in de vier kardinale richtingen, Aksóbhya, Ratna-sam-bháva, Amitābha, en Amógha-siddhi. Deze boeddhas zijn niet-aardegebonden boeddhas en ze zijn alleen bekend in de esoterische richtingen van de Himalayas en Japan die zich boeddhistisch willen weten. Een nog weer andere lijst uit dezelfde regionen van vijf omvat Vairócana, Bhai-sája Guru Boeddha (de Helende Boeddha), Prabhúta-ràtna, Aksóbhya, en ofwel Amógha-siddhi, danwel Sakyamuni (uitspraak). Binnen de iconografie lijken zowel Aksóbhya als Amógha-siddhi in hun mūdra vaak op Sakyamuni: ze tonen vaak, maar niet altijd, de "aarde-aanrakende" mūdra, het handgebaar waarmee de rechterhand naar de aarde wijst om deze aan te roepen als getuige voor het Volledig Verlicht zijn. Er is echter ook een lijst van vijf andere binnen het esoterische mahāyāna geldende dhyāni-Boeddhas, en in die lijst staat het woord dhyāni voor de meditatieve praktijk. De vijf Boeddhas hier zijn die van het verleden, heden en de toekomst: Kraakoe-tsjànda (schrijf: Krakuchanda), Kánaka-moeni, en Kāsyapa voor het verleden, Sakyamuni voor het heden, en Maitreya voor de toekomst. Deze laatstgenoemde lijst wordt door het Kleine Voertuig, de theravāda, geïnterpreteerd als een aantal boeddhas die vóór de historische Boeddha over de aarde zijn gegaan, dat wil zeggen, mensen van vlees en bloed waren. Wanneer de niet-aardegebonden, in de geest van de beschouwer bestaande Aksóbhya Boeddha wordt getoond als de Boeddha die in oostelijke richting staat, dan toont hij de kleur blauw, en heeft als rijdier de olifant. Dan draagt hij ook de donderkeil, en is in die uitbeelding naar betekenis gelijk aan Manjushri Bodhisattva. Niettemin vinden we ook afbeeldingen van Aksóbhya Boeddha waarop hij een pauw als rijdier heeft, en dan is het interessant op te merken dat het oog op een pauweveer cakra wordt genoemd, hetgeen een verbintenis legt naar de hier uitgevoerde cakra samvāra-ceremonie. De uitvaartriten worden ook omschreven met phowa(2), volgens Tim Fischer en Tshering Tashi "een eenvoudige ceremonie die bedoeld is om het bewustzijn na de dood over te brengen" (naar een ander bestaansniveau, tenzij nirvāna is bereikt). De ceremonie werd voor het eerst in de zeventiende eeuw beschreven door de Jezuiet Stephen Cacella, en wel op 4 oktober 1627. De episode wordt beschreven in "Beckoning Bold Bhutan" dat midden 2007 is verschenen. |
|
