Avalokiteshvara bodhisattva
bijlage 1

Aan een muurschildering uit waarschijnlijk de periode van de "Vijf Dynastieën" (907 - 960) zien we hoe het chinese boeddhisme worstelde met de vraag of Quanyin van indiase origine was, dus afgebeeld als een mannelijke gedaante met snor onder de naam Avalokiteshvara, danwel al vanaf het begin "een van ons" was, een vrouwelijk Reine Land rolmodel met de beeltenis van haar meester, Amitofo (Amitābha) in de hoofdtooi — want een vrouw, en daar zijn ook de vroege monialenvoorschriften het over eens, kon niet zonder de steun en bescherming van een patriarchale figuur. Dit waren andere tijden; het was niet altijd pluis langs de wegen en paden, en zelfs niet op tempelterreinen waar hebzuchtigen van alles meenden te vinden. Die patriarchale houding wordt vandaag gezien als een wil tot onderwerpen, maar het kan ook, en zeker binnen de boeddhistische monialengemeenschap, geduid worden als oprechte bezorgdheid.

De elf gezichten

Een willekeurig voorbeeld van een 11-hoofdige Avalokiteshvara

Volume 38, nummer 2, het maart 2007-nummer van het (toen) in Hong Kong uitgegeven blad Oriëntations, heeft een afbeelding van een zijdeschildering met de afbeelding van Avalokiteshvara die in het japans Kannon heet. De schildering, die eigendom is van het Nara National Museum in Japan, toont deze bodhisattva in de gedaante van Ju-ichi-men Kannon, Kannon met de elf hoofden.
De schildering was jaren geleden het centrale thema van een tijdelijke tentoonstelling in het Museum Rietberg in Zürich, een tentoonstelling die `KANNON - Divine Compassion: Early Buddhist Art from Japan' heette.

Wat hier getoond wordt is niet de genoemde schildering, maar een nieuw beeld dat in serie gemaakt wordt en via de handel in religieuze voorwerpen wordt aangeboden.
Avalokiteshvara met een hoofdtooi met elf hoofden vinden we doorheen de hele mahāyāna-stroming, van India en Tibet tot en met Japan, China en Korea.
Ju-ichi-mon is een vertaling van het Sanskriet-woord eka-dasa-mukha (ekadasa = 11; mukha = gezicht).
De elf hoofden, min twee, tonen alle emoties die een mens kan hebben, van blij tot boos, van verdrietig tot gelijkmoedig. Vaak is het beeld dat in het midden op de onderste rij staat een afbeelding van Amitābha Boeddha, en altijd wordt de tooi bekroond met een hoofd van Boeddha in zijn universele gedaante.
De betekenis is dat we doorheen alle stadia van het menselijke leven uiteindelijk aankomen bij boeddhaschap.

Japan, Kannon met vismand (Gyoran Kannon)

In 1940 richtten vissers uit de japanse plaats Hime een standbeeld op van Kannon met vissen

Het beeld van Gyoran Kannon berust op een mythologische of legendarische vertelling over Boeddha die, volgens de chinees-mahāyānistische traditie, naar de wereld kwam als een mooi meisje-cum-bodhisattva. Ze verkocht vis (uit haar meegedragen mand) en benutte de gelegenheid om te vertellen over de leer van Boeddha. De naam Gyoran verwijst naar de tempel met de naam Gyoran-ji in Tokyo waar deze voorstelling van zaken voor het eerst Japan binnenkwam.
Fuku Kenjaku Kannon is een andere naam voor deze voorstelling met de vismand. Kenjaku staat dan voor de vislijn waarmee Kannon (Avalokiteshvara) de mensen uit de zee van samsāra opvist en ze niet meer laat gaan tot er bevrijding is. De japanse Reine Land-stromingen illustreren die relatie door het beeld waarin Boeddha zijn hand uitstrekt naar de mens, en de mens zijn hand naar Boeddha. Anders dan op het plafond van de Sixtijnse kapel grijpen deze handen elkaar vast, en zijn daarmee dan ook voor bijvoorbeeld de zen-praktikant weer een aanvaardbaar voorbeeld van inherent boeddhaschap.

De iconografie toont vele vormen of manifestaties van Avalokiteshvara. Uiteraard zijn dat allemaal evenveel manifestaties van ons eigen verlang het Grote Mededogen in deze of gene vorm te ontmoeten. Er is een traditionele lijst van 84 verschillende manifestaties met evenzoveel namen.

Over de ontmoeting van de jongeling Súdhana en Avalokiteshvara leest u in het laatste boek van de Avatámsaka Soetra.

Water-maan Avalokiteshvara

Op 9 november 2008 werd in Cambodja het Water-maan-festival gehouden. Het werd aangekondigd als een demonstratie van de onverdeelde kracht van de antieke Khmer-marine. Vandaag is het een wedstrijd tussen verschillende roeiverenigingen. Bij het begin van de race in Phnom Penh sprenkelde een monnik wat paritta-water over de deelnemers.
Paritta betekent recitatie van canonieke teksten. Tijdens paritta, in deze vorm een theravāda-gebruik, loopt traditioneel een katoenen koord door een kom water waarboven door de monniken gereciteerd wordt. Het koord wordt na afloop in stukken geknipt en uitgedeeld onder hen die het om de pols willen dragen. Het water wordt ofwel weggegooid, ofwel gebruikt als een soort wijwater — beetje problematisch gebruik omdat Boeddha de heiligheid van water niet zo, of liever, helemaal niet zag.

Op meer dan een basrelief te Angkor Wat is zo'n roeiwedstrijd afgebeeld.

Met name de bodhisattva Avalokiteshvara wordt in chinese, en daarna in koreaanse iconografie graag afgebeeld in de "water-maan" manifestatie. Avalokiteshvara zelf is Boeddha's Groot Mededogen. De volle maan representeert perfectie — alles is er, er mankeert niets. Wanneer de maan, perfectie, in het water weerspiegeld wordt, zien we niet de maan, maar een weerspiegeling, en kunnen we ons het illusoire(bij tkst 42) van het bestaande voor ogen halen. Dat is dan Avalokiteshvara's aspect van mededogende activiteit: assistentie verlenen bij het zien van de "werkelijkheid zoals ze is."